Als u denkt dat het makkelijk is om jurylid van de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken te zijn, dan vergist u zich. Ruim honderdtwintig inzendingen gingen er door onze handen, van kartonboekjes met slechts een paar woorden tot lijvige delen uit fantasyseries. Boeken vol codes en anagrammen, boeken vol avontuur, boeken over gestorven moeders, verdwenen moeders en boze stiefmoeders. Een kleine maar opvallende trend bespeurden we in boeken over meisjes die naar griezelige, afgelegen landhuizen gestuurd worden waar behulpzame jongens op zolder verstopt blijken te zitten (we verzinnen dit niet!). Een eenvoudige opgave was het niet, maar tijdens al dat lezen konden we gelukkig ook enorm genieten, van woordgrappen en humor, van levensechte dialogen, van kraakhelder verwoord verdriet en bloemrijke fantasiewerelden. Wat een geluk om als kind of voorlezer in Nederland en Vlaanderen zo’n overvloed aan goede en goed vertaalde kinderboeken tot je beschikking te hebben.
Uit al die inzendingen nomineerden we vijf vertalingen, toevallig stuk voor stuk gemaakt door vertalers die hun sporen reeds ruimschoots verdiend hebben in het vak. We staan nog eens kort stil bij de nominaties, alfabetisch geordend op achternaam van de vertaler:
Het eiland aan de rand van de nacht van Lucy Strange voert ons mee naar het onherbergzame, verlaten Alkeiland, waar werkelijkheid en fantasie soms door elkaar lijken te lopen in een onheilspellende sfeer. De vertaling van Aleid van Eekelen-Benders treft daarin precies de juiste toon – ‘mysteries’ wordt bijvoorbeeld niet gewoontjes vertaald als ‘geheimen’, maar als het veel geheimzinniger (!) ‘mysteriën’. Betekenisvolle anagrammen worden steeds elegant opgelost en alle jonge personages behouden ook in het Nederlands hun eigen stem. Zo heeft de aristocratische prins Filiberto het over ‘prachtkinderen’, ‘een hoogst onherbergzaam oord’ en ‘zegevieren’, en zou de brutale Amerikaanse Boudicca zo uit een Annie M.G. Schmidt-gedicht kunnen komen met haar ‘Ik haat buiten! Ik blijf lekker hier!’ Ondertussen lijkt de natuur een personage op zich, met ‘gouden paden en stralende stromingen in de zee’, onder een ‘monsterlijke massa woelende wolken’. Een boek en een vertaling om in te verdwijnen.
Henrieke Herber stond voor heel andere uitdagingen bij het vertalen van De woordredders van Enrico Galiano. Ze moest op zoek naar echt bestaande Nederlandse vergeetwoorden, waar ze zo goed in slaagde dat we als juryleden zelf nog nieuwe woorden als ‘fnaas’ leerden, een oud woord voor ‘pluisje’. Tegelijkertijd wist ze de ratelende vertelstem van de jonge Samu zeer overtuigend om te zetten naar het Nederlands, waarbij ze gedurfde keuzes maakte door écht te kijken naar wat jonge mensen zeggen, en dat betekent soms dus ook leenwoorden als ‘anyway’ en ‘awkward’ gebruiken. De jury was onder de indruk van de consequent soepel vertaalde dialogen en de ingenieus in de tekst verwerkte woordenboeklemma’s, waarbij de humor in het Nederlands steeds fier overeind blijft. Een vertaalprestatie om u tegen te zeggen.
Sophie Kuiper moest zich voor de vertaling Het hart van een giraf is ongelooflijk groot van Sofie Chanfreau niet alleen verdiepen in bestaande dieren, maar ook een heleboel nieuwe beesten verzínnen. En dat deed ze met verve. We smulden van tuimelfluiters, wankelwaasjes, viervinvoeters, slurftandige romplings, geslurfde grasselaars, lepelvlegels, zeurtoeters en blauwbonzen. Maar we lazen daarnaast ook een op alle andere vlakken voortreffelijke vertaling die zo fris, soepel en authentiek aandeed dat we bijna vergaten dat dit boek oorspronkelijk in het Zweeds verscheen. Zó idiomatisch, zo heerlijk leesbaar, en dan ook nog de verbeelding van hoofdpersoon Vega zo goed getroffen: daarvoor maakt de jury een diepe buiging.
Het venijn van De trein van vier over twaalf van Conny Palmkvist zit ’m misschien wel het meest tússen de regels. De jonge hoofdpersoon Nicolaus worstelt met het onverteerbare besef dat zijn moeder zo zal sterven, en het is Lammie Post-Oostenbrink gelukt om de woede en het immense verdriet van de nukkige pre-puber ook in het Nederlands volledig invoelbaar te maken. Van de korte zinnetjes waarmee hij de hondenfilmpjes beschrijft waar hij naar kijkt om zichzelf af te leiden (‘Haha. Dat is echt grappig. Haha. Alleen niet zo grappig als eerst.’) tot de magische lift waar hij in stapt om afscheid van zijn moeder te nemen: in de vertaling van Post-Oostenbrink snijdt het allemaal recht door je ziel.
Beloofd is beloofd, kleine panda’s van Rachel Bright levert de tweede nominatie op rij op voor Bette Westera, en ook dit is weer zo’n ijzersterk vertaald prentenboek waar zij patent op lijkt te hebben. Daarbij veroorlooft ze zich veel vrijheid en wordt de tekst compacter dan het origineel, maar met een uitermate vloeiend en ritmisch resultaat dat soms zelfs beter loopt dan de oorspronkelijke tekst, zoals in het volgende voorbeeld: ‘Ketu was running and / jumping... but... / TRIP! // She slid down mountainside / SCRAMBLE and SLIP!’, bewerkt tot: ‘Het groene weiland eindigt / bij een kloof met gladde rotsen. // Opeens ziet Len haar zusje / naar beneden hotsebotsen.’ Klimmend, klauterend en zwiepend gingen we met pandazusjes Jik en Len op avontuur, waarbij Westera ook nog eens geweldige rijmwoorden als ‘bamboeblad-matrasjes’ gebruikt – een vertaalfeest om steeds opnieuw (voor) te lezen.
Vijf heel verschillende nominaties kortom, ieder met hun eigen vertaaluitdagingen. Vijf vertalers die er met bijzonder veel vakvrouwschap in geslaagd zijn de door hen vertaalde boeken net zo spannend, fantasierijk, grappig, verdrietig, vrolijk en avontuurlijk te maken als het origineel. Soms door dicht bij de brontekst te blijven, soms door eigenzinnige sluiproutes of omwegen te nemen om tot een zo natuurlijk mogelijke Nederlandse tekst te komen. De winnaar is een vertaler die alle registers open heeft moeten trekken om een jeugdboek af te leveren dat dankzij haar kunde en vondsten zowel humoristisch, verrassend, overtuigend als ontroerend is. Zo veel (ver)talige behendigheid verdient in de ogen van de jury ontegenzeglijk de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken: die gaat dan ook naar Henrieke Herber voor De woordredders van Enrico Galiano.
Utrecht, International Translation Day, 30 september 2025
De jury van de Filter Vertaalprijs voor kinder- & jeugdboeken 2025 bestond uit Suzanne van der Beek, Dorothé Cras, Raila Fatehmahomed, Maria Postema en Lette Vos.
