Zigzaggen tussen talen en culturen, is dat een omschrijving van wat je als vertaler aan het doen bent? Zigzaggen heeft iets van zwalken, slingeren. In zwalken zit een connotatie van doelloosheid: zwalpen, zwaaien, zwieren, zwengelen, zweven. Je weet niet goed waarheen. Beweren dat vertalers zigzaggen tussen twee talen, zwieren tussen culturen, geeft de activiteit iets van dronkenschap, alsof je al vertalend in een roes verkeert. Je kunt zigzagsteken maken op een naaimachine en iemand in beschonken toestand maakt zigzags, een lijn of een weg loopt soms zigzag en wie weet ons (vertalend) leven ook.
Er is een oudere betekenis van dit uit het Frans stammende woord ‘zigzac’ in de context van belegering en versterkte vestigingen: ‘Eerst “hoekige en schuin lopende loopgraaf” bij belegeringen, allereerst bij het beleg van Maastricht in 1673 onder leiding van Vauban; later ook “lijn die beurtelings de ene en de andere kant opgaat” en “op en neer gaande beweging, bijv. van een rups” (1767).’1 Er bestaat een prachtige, schematische weergave van een belegerde vesting door de Franse bouwmeester Vauban (1633-1707) waarop de zigzag lopende loopgraven ‘tranchée de communication’ worden genoemd. In de oudste betekenis van het woord gaat het bij zigzaggen dus om verbinden en niet om (dronken) zwalpen – verbinding in oorlogssituatie wel te verstaan.
We ontlenen het zigzaggen als vertalende operatie niet aan Vauban, maar aan de essaybundel Zigzags (2024) van Elena Balzamo, een Russische in Frankrijk wonende meertalige auteur die Russisch en Scandinavische talen studeerde. De in het Frans geschreven essays in Zigzags staan in het teken van de Russische inval in Oekraïne van 24 februari 2022. Voor Balzamo is het niet mogelijk om te spreken, denken en schrijven zonder stil te staan bij wat er vandaag in Oekraïne gebeurt: ‘De “Speciale Operatie”, alias de oorlog, is onder meer een geduchte vertaaloperatie geworden die zich voltrekt binnen één en dezelfde taal. De verdedigers van hun land zijn “neonazi’s” geworden, de tegenstanders van de invasie “door het buitenland omgekochte verraders” – er is een nieuwe codering van de realiteit ontstaan die mensen in verwarring brengt.’2