Kiezen is geen doen.
De jury hecht eraan opening van zaken te geven en te vertellen hoe ze te werk is gegaan. In de loop van het jaar ontstond er een lange lijst van vertalingen die opvielen en die van dag tot dag bijgehouden werd door juryleden, met input van hun omgeving en het veld. De lijst voor 2013 was lang: 52 stuks. Uiteindelijk volgde een gesprek waarin geprobeerd werd de lijst te verkleinen – afgelopen jaar is er vergaderd in een diepe kelder van het Amsterdamse Bungehuis. Er resteerden zo’n veertien boeken, waaruit via mails een lijst van zes genomineerden verrees. Deze keuze werd toegelicht in zes nominatieteksten, openbaar gemaakt via de papieren Filter en Webfilter. Vorige week vrijdag is de knoop doorgehakt en is het juryrapport ontstaan dat heden voorgelezen wordt en nog vandaag is verfijnd.
De opwinding van het jureren werd dit jaar danig verhoogd toen uitgevers spontaan voorstelden de prijs te ondersteunen. De Filter Vertaalprijs bestaat sinds 2007, maar door de vertienvoudiging van het prijzengeld zijn cachet en impact enorm verhoogd. We zijn de uitgevers erkentelijk, zeker om hun motief: bijdragen aan een grotere maatschappelijke waardering voor uitzonderlijke vertaalprestaties.
Kiezen is geen doen, we weten het sinds Paris: de gouden appel is voor de schoonste, aldus de godin van de twist. Toen moest tussen drie godinnen gekozen worden, en Paris, als scheidsrechter aangezocht, bezweek voor de beloften van Aphrodite, de godin van de liefde, die hem prees om zijn eigen schoonheid en hem de mooiste vrouw ter wereld beloofde. Daar kwam oorlog van, zoals we weten. Deze jury had het voorts ook oneindig veel moeilijker dan Paris: voor deze gouden appel moest gekozen worden tussen niet drie maar wel zes schoonheden, onvergelijkelijke schoonheden bovendien, zeer verschillend van kleur, klank en ziel.
De Satanstango doet een indringend appel op alle zintuigen, de vertaalster is in staat gebleken de stilistische spanning tot het eind toe vol te houden. De Cirkel bulkt van raak taalgebruik, uitstekend beheerste vertaaltechniek en goede wederzijdse redactie. Van de Don Juan, hoe onmatig ook, spatten vertaalplezier, vormvastheid en taalvirtuositeit af. De Nieuwkomers werd met verve in rijk Nederlands vertaald. De verhalen van Babel laten een onderkoeld auteur zien, zoals het hoort, en zijn in een andere expressiviteit te lezen. Met Het verhaal van Genji leverde Jos Vos een ongelooflijke prestatie.
Moest de jury de gouden appel geven aan de elfde-eeuwse zoon van een Japanse keizer of aan een zeventiende-eeuwse vrouwenversierder, aan Babel en zijn mythen of aan Satan en zijn verderfelijkheden, aan de nieuwkomers uit het oosten of de nieuwkomers uit het westen, met hun bijzondere of spiksplinternieuwe taal? Moesten meanderende zinnen worden bekroond of kundige rijmen, meeslepend proza of geestige dialogen, de scherpte van de ontginning of de intensiteit van het handwerk?
Uiteindelijk koos de jury niet voor de hervertaling, niet voor de meermansvertaling, niet voor een vertaling die verre literatuur ontsluit. Ze koos voor een vertaling waar het vakmanschap aan is af te zien, van de hand van een vertaler die vol in het beroep staat en deel uitmaakt van het legertje literair vertalers dat ons taalgebied rijk is en dat van de wonderbaarlijke vertaalpen wil leven – dat volop meedanst, gepassioneerd en ook op satanische wijze. De Filter Vertaalprijs 2014 gaat naar Mari Alföldy en haar bij de Wereldbibliotheek verschenen Satanstango van de hedendaagse Hongaarse schrijver László Krasznahorkai.
Voor haar oordeel verdiepte de jury zich goed in de tekst, verleid door de fenomenale zinnen en de drank en de tango waarmee de Hongaarse dorpelingen opgezweept worden. De Nederlandse vertaling werd naast de Duitse gelegd, die goed is en een iets analytischer strategie volgt: waar in het Duits de structuren verhelderd lijken te worden gaat Mari Alföldy op duizelingwekkende wijze mee in de zinnen en hun geheimen, zoals ook het dorp zich leeg danst en verdoofd door de palinka in het dorpscafé inslaapt: ‘En bij die fluwelen tonen van de accordeon zetten de spinnen van de kroeg de laatste aanval in. Ze lieten hun losse netten neer op de flessen, de glazen, de kopjes en de asbakken, omsponnen de poten van de tafels en de stoelen, en verbonden die met een geheime, dunne draad alsof het van groot belang was dat ze in hun onvindbare, verborgen holen onmiddellijk van elke beweging, elke trilling op de hoogte waren, zolang dat perfecte, merkwaardige, bijna onzichtbare net intact bleef. Ze omweefden de gezichten van de slapenden, hun armen en benen, en liepen razendsnel weer terug naar hun schuilplaats om na het trillen van een ragfijn draadje opnieuw te beginnen.’ De jury voelde zich door deze Satanstango al evenzeer ingepakt als door de stilistische brille van Mari Alföldy, die de Filter Vertaalprijs 2014 ten volle verdient.
Deze tekst werd uitgesproken bij de feestelijke uitreiking van de Filter Vertaalprijs 2014 tijdens de Internationale Literatuurdagen City2Cities, op 8 april 2014 in Utrecht.
De jury van de Filter Vertaalprijs 2014 bestond uit Erik Metz, Ton Naaijkens en Ivo Smits.