Maria Vlaar is op stap als ambassadeur van de Nederlandse cultuur. Maar terwijl ze in Nederland vooral cynisme tegenkomt in het literaire landschap, waait er een verfrissende wind in landen waar mensen vooral op zichzelf zijn aangewezen. Ouderwetse enthousiastelingen die zich uitsloven voor de literatuur, voor de kunst. Een pleidooi voor minder winstbejag en meer solidariteit en waarachtigheid in de wereld van de kunsten. Met op de koop toe een stukje van een ontroerend Pools gedicht van Jarosław Mikołajewski vertaald door niemand minder dan Karol Lesman - winnende vertaler van de Europese Literatuurprijs 2024.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de vijfde genomineerde voor de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken: Bette Westera voor Ukkie en kleine Pukkie van Lu Fraser met illustraties van Kate Hindley (Querido Kind).

Het is van tevoren niet altijd goed in te schatten of een vertaald werk hetzelfde effect sorteert en evenveel succes genereert als het oorspronkelijke boek. Dat lijkt nog sterker te gelden voor literatuur die oorspronkelijk geschreven is in een 'kleine' taal. Uitgevers zijn zich maar al te bewust van de risico's die vertalingen uit de kleine talen met zich meebrengen. Hoewel we gelukkig ook succesverhalen kennen, en het Nederlandse vertaallandschap rijk is dankzij durvende uitgevers, en het Nederlands Letterenfonds zich inzet om Nederlandse literatuur te exporteren, is het soms een lange, moeizame weg. Dat blijkt wel uit de geschiedenis van de Bibliotheca Neerlandica (1954-1969), een reeks vertalingen naar het Engels die werd geïnitieerd door Stichting ter bevordering van Nederlands letterkundig werk. Hoewel de vertaalde auteurs niet de minste waren (Elsschot, Multatuli, Teirlinck), kende de reeks weinig succes. Een stuk van Irving Wolters.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de vijfde genomineerde voor de Filter Vertaalprijs: Kiki Coumans voor haar vertaling van The age of destroying van Pauline Peyrade (Vleugels).

Tijdens de speelse verveling die je op een lome zomerdag zomaar kan overvallen, vliegen gedachten zonder richting en doel door je hoofd, laten zich vangen noch doordenken. Vlinders zijn het, ze landen op een bloem, laven zich aan godendrank (bestaan ze eigenlijk wel?), en laten zich op de wind verder drijven. Ze waaien mee. Ze waaieren uit, met hun breed waaierende vleugels. Als een waaier. Een waaier! De associatiestroom stokt en gedachten krijgen gestalte. Dat is een echt Filterwoord, waaier! Welke waren er niet allemaal, in Filters blauwe periode? O ja, die ene, waarin het nieuws over de raadselachtige collectieve zelfmoord van de sekte ‘De Tempeliers van de Zonne-orde’ in Zwitserland, alweer zowat dertig jaar geleden, uitwaaierde in een baaierd van verhalen vol Bizarre Details. Toch nog altijd de moeite van het puzzelen waard, Kuifjes en de Zonnetempel.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de vierde genomineerde voor de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken: Lore Aertsen voor haar vertaling van Tess Waterkers van Gregory Maguire (De Eenhoorn).

Soms lijken situaties op het eerste gezicht volkomen logisch, tot je er beter over gaat nadenken. Toen Claudia Cillessen 'A Flash of Blue Light', een kort verhaal van Michel Faber, vertaalde, merkte ze daar eerst niets vreemds aan. Tot ze bij een dialoog opeens in een babylonische spraakverwarring terechtkomt. Een column over Duitse accenten, ontvoeringen door buitenaardse wezens en twijfels.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de vierde genomineerde voor de Filter Vertaalprijs: Annelous Stiggelbout voor haar vertaling van De spijker van Zhang Yueran (Prometheus).

De gierzwaluwen zijn alweer vertrokken, maar de planten en bomen vieren nog volop zomer. Ook sommige gedichten staan vol met groen, en sommige dichters maken dankbaar gebruik van de beeldende kracht van plantennamen. Lang niet altijd roept de Nederlandse naam van zo'n plant hetzelfde beeld op, dus wat doe je dan als vertaler? Silvia Marijnissen bespreekt enkele gevallen uit haar vertaalpraktijk en hoopt op een kans ooit nog eens de naam egelfruit te kunnen gebruiken.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de derde genomineerde voor de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken: Maria Postema voor haar vertaling van Julia en de haai van Kiran Millwood Hargrave (Ploegsma).

Binnen de wetenschappelijke niche van de 'experiential translation'  is er recent een nieuw werk verschenen: Lessons Experimental Translators Can Learn From 'Finnegans Wake'. In dit boek leidt Douglas Robinson de lezer langs de kronkelende paden van de experimentele vertaling. Het boek, dat is opgedeeld in drie tollende hoofdstukken die door een voor- en een nawoord worden omarmd, is volledig toegespitst op zijn vertaalervaren van Finnegans Wake. We kunnen dus wel stellen dat Robinson zich laat meesleuren in de taalkundige maalstroom van James Joyce en dat dit resulteert in experimentele vertalingen waarin de grenzen tussen talen vervagen, betekenissen door bezwerende ritmiek worden losgezongen en sommige (vertaal)ervaringen zelfs koortsdromerige proporties aannemen. Een recensie van Gys-Walt van Egdom.

Heeft een vertaalcultuur eigenlijk een buitenland nodig? Doorgaans wel natuurlijk. Maar soms ook niet. In de loop der tijd zijn er hier te lande boeken in een vreemde taal verschenen die hier hun leven sleten. In de broncultuur, haast je je te zeggen. Want ja, wij waren zelf de broncultuur, en dat gebeurde meer dan eens in de zeventiende eeuw bijvoorbeeld. De afgelopen decennia gebeurde het echter ook. Twee boeken liggen vast nog in het geheugen van deze of gene: Vikram Seths A Suitable Boy (1993) en Vigoleis Thelens Die Insel des zweiten Gesichts (1953). Allebei verschenen bij ons, bij Van Oorschot. En ja, die boeken werden uiteindelijk ook in het Nederlands vertaald: als De geschikte jongen, door Christien Jonkheer en Babet Mossel en als Het eiland van het tweede gezicht, door Wil Boesten. De eerstgenoemde vertaling in 2008, de tweede in 2004, respectievelijk vijftien en eenenvijftig (sic) jaar later. Waarom zo laat nadien is niet duidelijk, maar het gaat om zeer omvangrijke boeken. Vooral het boek van Vigoleis Thelen was een heuse vertaalgebeurtenis, die in Filter prachtig werd bezongen door Andrea Kluitmann, onder meer vanwege ‘de extreem hoge kwaliteit’ ervan die je op elke pagina ‘toeglanst’. Mooi om zoveel enthousiasme te zien, juist bij dit boek.

Zoek de verschillen: uitgever Geert van Oorschot (links) en schrijver Albert Vigoleis Thelen (rechts).

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de derde genomineerde voor de Filter Vertaalprijs: Liesbeth van Nes voor haar vertaling van Het café zonder naam van Robert Seethaler (De Bezige Bij).

Speciaal voor alle poëzievertalers, en iedereen die geïntrigeerd is door poëzievertalers, diepen we vandaag het lezenswaardige stuk op van Ard Posthuma, vertaler in twee richtingen, die de lezer deelgenoot maakt van een experiment. Hij vervangt de algemeen bekende dichtregel van Hendrik Marsman (over de ijle populieren) in een gedicht van Peter Swanborn door even bekende regels uit twee klassieke Duitse gedichten, en dat levert boeiende resultaten op waar in ieder geval over te discussiëren valt. Uiteindelijk doet Posthuma toch een stapje terug en kiest voor een vertaling die dichter bij het origineel blijft. Stof om over na te denken levert het zeker, en daarnaast zien we het genot van een vertaler aan het werk...

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de tweede genomineerde voor de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken: Robbert-Jan Henkes voor zijn vertaling van Bethany en het Beest. De terugkeer van het Beest van Jack Meggitt-Phillips (Querido Kind).

Onlangs verscheen de vertaling van Haruki Murakami's nieuwste: De stad en zijn onvaste muren (vert. Elbrich Fennema). Naar Murakami's boeken wordt altijd reikhalzend uitgekeken, en Nederland is vaak een van de eerste landen die met een vertaling komt. In 2010 verscheen amper een jaar na het Japanse origineel 1q84 in de vertaling van Jacques Westerhoven. Een mysterieuze titel voor wie niet is ingewijd in het Japans, maar waar die vandaan komt, legt Luk van Haute (zelf ook vertaler uit het Japans) uit in zijn bespreking van het werk in Filter 18:1. In wat voor wereld begeef je je als Murakami-vertaler?

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de tweede genomineerde voor de Filter Vertaalprijs: Rokus Hofstede voor zijn vertaling van Schoonheid op aarde van Charles Ferdinand Ramuz (Van Oorschot).

Zomervakantie: dat betekent voor veel Nederlanders een bezoek aan de Waddeneilanden. Texel, Terschelling, Schier – het behoeft amper uitleg. We hebben een beeld bij de schapen op Texel, theaterfestival Oerol op Terschelling, de duinpartijen en de rust van Schiermonnikoog. Om nog maar te zwijgen van de avonturen van schrijvers Jan Wolkers en Godfried Bomans die ieder een week in hun eentje verbleven op Rottumerplaat en daarvan op vaste momenten verslag deden via een radioverbinding: in het collectieve geheugen gegrift. Maar voor niet-Nederlanders komt het vaak als verrassing, dat we überhaupt eilanden hebben. Wie dus uit het Nederlands vertaalt en op de Wadden stuit, zal dat soms moeten toelichten. Hoeveel uitleg dat behoeft, wisselt echter per taal. Een zomers eiland-vertaalstuk van Bert de Waart uit 2020.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de eerste genomineerde voor de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken: Inge Piryns voor haar vertaling van De muis die katten at van Gianni Rodari (Borgerhoff & Lamberigts).

We gaan weer verder met Onno Kosters' nieuwe vertaling van Eliots The Waste Land. Vandaag voorlopig het laatste deel.

Dit jaar wordt voor de achttiende keer de Filter Vertaalprijs uitgereikt, en voor de tweede keer de Filter Vertaalprijs voor kinder- en jeugdboeken. Er zijn in totaal tien boeken genomineerd en evenveel vertalers. In aanloop naar de uitreiking op 1 oktober worden alle genomineerden voorgesteld – wie zijn ze? Wat is hen bijgebleven uit het vertaalproces van het genomineerde werk?

Deze week de eerste genomineerde voor de Filter Vertaalprijs: Jan Fastenau voor zijn vertaling van Dit andere paradijs van Paul Harding (Querido).

Het nieuwe Filter-nummer (31:2) is er! Met in deze aflevering extra aandacht voor inclusiviteit. Hoe verhoud je je als vertaler eigenlijk tot stereotiepen, hoe schep je ruimte in de taal om niet bij voorbaat lezers uit te sluiten? Alle Filter-nummers zijn bedoeld voor iedereen, maar dit keer is die intentie tot thema verheven: hoe ben je voor iedereen? De hele artikelen lees je natuurlijk in het papieren tijdschrift, maar online is nu vast het voorwoord bij en de inhoudsopgave van 31:2 te bekijken: https://www.tijdschrift-filter.nl/jaargangen/2024/312/

In een essay in De Volkskrant van 8 juni 2024 getiteld ‘AI is dodelijk voor de vertaalde literatuur’, schrijft Martin de Haan dat we ondanks de razendsnelle ontwikkelingen en de ‘waterscheiding’ die verscherpt wordt tussen commerciële en niet-commerciële literatuur, toch iets overhouden ‘dat ons niet kan worden afgenomen: de vrije keus om onze eigen menselijkheid niet op te geven.’  Eva Wissenburg verwoordt die menselijkheid en de innerlijke noodzaak die voor haar met vertalen gepaard gaat op een kleurrijke manier. Ze geeft ook een mooie omschrijving van wat een menselijke vertaler telkens opnieuw probeert: ‘Het echt complexe vertaalwerk, dat waarbij je een grote hoeveelheid onbewust en bewust verzamelde kennis inzet om een Nederlandse zin te formuleren die zeggingskracht heeft, de rol van literaire zin overtuigend speelt en bovendien leeft, maar dan wel zo dat het origineel erin doorademt (afijn, je weet hoe gelaagd vertalen is en hoe moeilijk het is de bezigheid te definiëren) lag nog op me te wachten.’ Alleen menselijke vertalers kunnen ervoor zorgen dat een zin de rol van literaire zin overtuigend speelt door er leven in te blazen.

Zoutpan in Guérande, Wiki Commons

Prentenboeken vertalen is een vak apart. Niet alleen de tekst moet op een gepaste manier vertaald worden, ook de interactie tussen beeld en tekst moet overeind blijven. Eventuele verschuivingen in de vertaling kunnen voor een andere leeservaring zorgen, maar daarbij speelt bij dit genre ook de vertolking van de voorlezer en belangrijke rol. Zolang de verwondering van het doelpubliek - in de eerste plaats het kind - maar geprikkeld wordt.

 Olifant is verliefd (ISBN 978-94-6341-173-8), Uitgeverij Schoolsupport

Ook als je willekeurig doorklikt in het archief van Filter - bijvoorbeeld gewoon tien jaar geleden - stuit je op verbazingwekkende vragen en zinnen. Waar is het paradijs? Daarnaast: ‘stugge stamp en woestenij’. Het is een aflevering (21:2) over de werkvloer van de vertaler. De stugge stamp komt uit de pen van Kiki Coumans, die ook opdraaft met ‘malse madammen’. Schuldige is Jacques Brel, over wie zij een prachtig artikel schrijft dat talloze inkijkjes biedt in vertaalkeukens, onder meer die van Jeroen Willems. Helaas hebben we nooit geschreven over de deze week overleden Françoise Hardy. Maar zijn er chansons van haar vertaald?

Françoise Hardy in Amsterdam, 16 December 1969
© Joost Evers. Dutch National Archives, The Hague, Fotocollectie Algemeen Nederlands Persbureau (ANEFO). Wiki Commons.

De genomineerden voor de Filter Vertaalprijs 2024 en de Filter Vertaalprijs voor Kinder- en jeugdboeken 2024 zijn bekend!

Lees het persbericht en de volledige nominatieteksten op onze website!

Vanaf afgelopen vrijdagmiddag kwam uit steeds meer bronnen het nieuws door van het overlijden, in zijn woonplaats in de Franse streek Berry, van de veelzijdige vertaler, dichter en schrijver Willem van Toorn (1935-2024). Laten we hem hier herdenken in zijn hoedanigheid van vertaler: hij heeft in zijn leven zo’n vijftig vertalingen in boekvorm gepubliceerd, waaronder alle romans en verhalen van Franz Kafka, in zekere zin zijn levenswerk, in elk geval als vertaler.

Samen met de CPNB en het ILFU introduceerde het vertaaltijdschrift Filter vorig jaar een fonkelnieuwe prijs: de Filter Vertaalprijs voor kinder- & jeugdboeken. Daarmee onderstreepten alle partijen het grote belang van goede vertalingen en goede kinderboekenvertalers. De prijs zal in 2024 opnieuw worden uitgereikt op de jaarlijkse Filteravond tijdens het ILFU – International Literature Festival Utrecht, eind september begin oktober 2024. 

In 2024 is het prijzengeld is wederom 10.000 euro, ter beschikking gesteld door de CPNB en de jury van 2023 is, tot ieders genoegen, bereid er nog een jaar aan vast te plakken.

De jury van de Filter Vertaalprijs 2024 voor vertaalde kinder- en jeugdboeken bestaat uit Anne van Buul (docent-onderzoeker), Nathifa Elshot (boekverkoper), Enne Koens (schrijver), Daan Stoffelsen (recensent) en Eva Wissenburg (vertaler).

Copyright foto's Anne van Buul - Daan Stoffelsen (fotograaf Peter Arno Broer)
Enne Koens (fotograaf Reinout Brocken)

Met het nieuwe jaar is ook de nieuwe jury van de Filter Vertaalprijs aan de slag gegaan. Dankzij de GAU (Groep Algemene Uitgevers) en in samenwerking met het ILFU (Internationaal Literatuur Festival Utrecht) zal de Filter Vertaalprijs 2024 ook dit jaar worden uitgereikt tijdens het ILFU festival (eind september begin oktober 2024).

De nieuwe juryleden in 2024 zijn: Joost Baars (auteur, boekverkoper), Jacqueline Bel (hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde, bestuurslid Stichting Filter), Yond Boeke (samen met Patty Krone laureaat van de Filter Vertaalprijs 2023), Anna Eble (vertaler, redacteur) en Brigit Kooijman (auteur, journalist).

Copyright foto’s Joost Baars en Brigit Kooijman: Tessa Posthuma de Boer
Copyright foto Anna Eble: Kim Thu Pham 

Wat kan technologie anno 2021 betekenen voor het literair vertalen én voor de vertaalwetenschap? In een gloednieuw en vuistdik Webfilterdossier, samengesteld door Joke Daems en Gys-Walt van Egdom, worden uiteenlopende nieuwe mogelijkheden kritisch tegen het licht gehouden. Met bijdragen van Jack McMartin, Luc van Doorslaer, Haidee Kotze, Gys-Walt van Egdom, Joke Daems, Winibert Segers, Henri Bloemen, Onno Kosters, Margot Fonteyne, Rebecca Webster, Lisa Horenberg, Chris Bakker, Pauline de Bok en Theo van der Ster.