U schreef eerder al iets over het ‘Ramuzisme’. Het werk van Ramuz wordt getekend door zijn spreektaal, het ‘Vaudois’. Hoe zit die taal in elkaar en hoe is het om dat naar het Nederlands te vertalen?
Het Vaudois is geen taal, het is een tongval, een accent, een speciale, slepende manier om het Frans uit te spreken. Ik heb zelf als tiener Frans geleerd in Lausanne, ik ging naar school op de Avenue C.F. Ramuz, en toen ik later naar Brussel verhuisde, werd ik door mijn Belgische klasgenoten om mijn accent uitgelachen. Ramuz schrijft geen streektaal, maar spreektaal. Wat hij van de boeren uit het kanton Vaud overneemt, is een ritme – lekker bekkende uitdrukkingen, rare werkwoordstijden, herhalingen, alles wat hij ‘Openluchtfrans’ noemt. Met dat ritme probeert hij zijn proza te poëtiseren. Er is geen eenvoudig recept voor het vertalen van zo’n afwijkende stijl, een stijl uitvinden is geen strategie die je van tevoren uitstippelt. Het is een kwestie van doseren en proberen. Zonder dat ik zelf helemaal begrijp wat ik doe, streef ik ernaar elke zin zo intens en suggestief mogelijk neer te zetten.
Wat was de grootste uitdaging van dit project?
La Beauté sur la terre (1927) is bijna een eeuw oud, je kunt die afstand in tijd en ruimte niet zomaar ongedaan maken in je vertaling. Ook hier is het een kwestie van doseren, van laveren tussen de klippen van archaïsme en anachronisme… Tegelijk klinkt Ramuz op een vreemde manier actueel: niet alleen door zijn thema’s (ecologische catastrofes, machtsrelaties tussen dorpelingen en buitenstaanders, tussen mannen en vrouwen), maar ook omdat hij zijn dorpstragedies vertelt op een moderne, filmische manier, in een springlevende taal en met een springerig vertelstandpunt. Ik vond het spannend om Schoonheid op aarde toegankelijk te laten klinken en toch ook voelbaar te maken hoe vernieuwend Ramuz is: niet woordelijk (‘stroef’) vertalen, ook niet vervlakkend (‘soepel’), maar ‘Ramuziaans’. Daarbij had ik het geluk dat ik met een Ramuz-specialist kon afdalen in de tekst, dat ik een (goede) Duitse en een (matige) Engelse versie kon raadplegen, dat ik scherpzinnige proeflezers en bij Uitgeverij Van Oorschot een voortreffelijk redacteur had.
Hoe onderscheidt dit project zich van uw andere vertalingen?
Met dit vertaalproject heb ik een intensere persoonlijke band dan met enig ander. Omdat ik in Zwitserland Frans heb geleerd, meer dan een halve eeuw geleden, en aan het Meer van Genève heb gewoond, de setting van Schoonheid op aarde, voelde deze vertaling voor mij als een boucle bouclée, een cirkel die werd gerond, en ook als een afronding van mijn inspanningen voor het werk van Ramuz. Die inspanningen begonnen in 2016 met het vertalen van een kort verhaal voor het tijdschrift Terras, om de uitgever te overtuigen van Ramuz’ kwaliteit, gevolgd in 2019 door de roman De grote angst in de bergen. De meeste exegeten beschouwen Schoonheid op aarde als Ramuz’ meesterwerk, maar er zijn nog meer steengoede teksten van zijn hand. Wie weet, als mij tijd van leven is gegund, of ik niet nog eens naar Ramuz terugkeer: ik denk aan Derborence, opnieuw een catastroferoman, of aan het experimentele, postume Posés les uns à côté des autres, of aan een bundel met korte verhalen…
Rokus Hofstede is genomineerd voor de Filter Vertaalprijs 2024 met zijn vertaling Schoonheid op aarde van de Zwitserse auteur Charles Ferdinand Ramuz. Alle interviews met de genomineerde vertalers worden verzameld op de website van het ILFU (Internationaal Literatuur Festival Utrecht). De prijzen worden uitgereikt tijdens het ILFU-festival, op 1 oktober.